روزنامچه عبدالطیف شوشتری

عبدالطیف موسوی شوشتری نویسنده و سفرنامه‌نویس ایرانی است که کتابی با عنوان «روزنامچه عبدالطیف شوشتری» درباره وقایع زمان حضورش در هند نوشته است. میرزا عبدالطیف شوشتری از سادات نوریه شوشتر و از نوادگان سید نعمت الله جزایری فقیه معروف اواخر دوره صفوی است. سید عبدالطیف در سال ۱۱۷۲ قمری در شهر شوشتر به دنیا آمد و تحصیلات خود را نزد عموی خود سید مرتضی آغاز کرد.  مهمترین کتاب عبدالطیف شوشتری تحفه العالم است که دیده‌ها و شنیده‌های او از مردم و ملل مختلف را در بر می‌گیرد.

نام اين نسخة خطي در شناسنامه مربوط به آن «وقايع هند» درج شده است و با شمارة ٢٣٩٥٢ در كتابخانة آصفيه حيدرآباد ثبت گرديده است. به جز چند مورد جزئي، كتاب از حيث ظاهر سالم است. كاتب از خط شكسته، نستعليق براي كتابت نسخه استفاده كرده و تك تك صفحات را به شيوۀ امروزي شماره گذاري كرده است. از مختصات ديگر اين نسخه برخورداري از فهرست مطالب همراه با شماره صفحه در آغاز متن است و در حاشيۀ نسخه نيز، عنوان مطالب هر قسمت ذكر شده است.

نخستين حادثه اي كه عبدالطيف در این کتاب به توصيف آن پرداخته، رويداد آتش‌سوزي در بندر بمبئي است كه ضمن آن اطلاعات قابل توجهي نيز به خواننده در مورد اين واقعه منتقل مي كند. نويسنده در باره اين ماجرا كه موجب نابودي بخش اعظم اين بندر در سال ١٨٠٣ شد و متعاقب آن حكام انگليسي، نقشه جديدي را براي آن طراحي كردند، مي نويسد:

«اول از مطبخ اردشير مجوسي آتش شعله كشيد و به در و ديوار آن خانه رسيد و چون در مذهب مجوس خاموشي آتش را جايز و به كسي گفتن را هم روا ندارند، تمام خانه در گرفت و كسي به فكر آن نيفتاد. از آنجا به خانۀ دو سه كس ديگر از فارسيان رسيده، آنها هم خاموش ماندند و آنش زبانه كشيد . وقتي كه مردم خبرشدند، كار از كار گذشته و دست از چاره كوتاه بود.»

وی در ابتدای جلد دوم کتاب روزنگاشت خود چنین می‌نویسد:

«و بعد چون در اوقات سکونت بمبیی بعد از شهادت حاجی خلیل خان مرحوم ایلچی هندوستان که در نوزده ربیع الاول سنه 1217 مطابق بیستم ماه جولای انگریزی سنه 1802 اتفاق افتاد به خاطر رسیده بود که همه روزه وقایع و سوانح یومیه را برنگارم، چنانچه از آنروز تا امروز یک مجلد مرتب شده از فردا شروع به این دفتر که جلد دوم است می نمایم. وکان ذالک فی 22 شوال سنه 1217 مطابق ماه فبریه 1802»

«روزنامچه عبدالطیف شوشتری»  در سال های 1217 و 1218 ه.ق کتابت شده است و در بر دارنده اطلاعات تاريخي، اجتماعي متنوعي از ايران و هند در سالهاي پايان قرن دوازده و آغاز قرن سيزدهم هجري (پايان قرن هجدهم و آغاز قرن نوزدهم ميلادي) است. اين اثر به عنوان منبعي دست اول در روشن سازي بسياري از رويدادهاي تاريخي دورۀ مذكور براي محققان كاربرد دارد. مرکز بین المللی میکروفیلم نور روزنامچه عبدالطیف شوشتری را دیجیتال سازی و به صورت همانند چاپ کرده است.

منبع: برگرفته از محتوای نسخۀ اصلی و مقالۀ «وقايع هند» يادداشت هاي روزانه عبدالطيف شوشتري در بمبئي نوشتۀ ژاله تاج الديني. خوانش متون منتخب متن اصلی: دکتر محمد رضا بهزادی