کتاب خمسه نظامی اکبر شاه گورکانی

 

خمسه نظامی دومین اثر پس از شاهنامه است که بیشترین نسخه‌های مصور از آن باقی مانده است.  یکی از نفیس‌ترین نسخه‌های خمسه در سال 1002ه.ق مصادف با چهلمین سال سلطنت اکبر شاه گورکانی در مکتب هند و ایرانی در لاهور پدید آمد و 325 برگ آن در کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود. این نسخه به خط عبدالرحیم عنبرین قلم (عبدالرحیم هروی)کاتب سلطنتی دربار اکبر بر کاغذ مهره کشی شده به رنگ اکر کتابت شد و دارای بیش از چهل نگاره نفیس است که توسط هنرمندان نامداری چون خواجه عبد الصمد شیرازی به تصویر درآمده ‌اند.  سی و نه برگ این خمسه در موزه هنری والترز در آمریکا جای دارد. 

نسخه در ابعاد 34 در 5/21 ساتی متر و صفحات تمام متن  در 4 ستون و 21 سطر به خط نستعلیق نوشته شده است. در تمامی صفحات متون اشعار در قاب و جدول‌بندی مستطیل شکل در کنار تشعیرهای پرکار طلایی رنگ با نقوشی از گیاهان، جانوران قرار دارند. به غیر از نگاره‌های درون نسخه چهار تصویر که به نوعی جلد نسخه هستند با تکنیک نقاشی زیر لاکی به رنگ‌های طلایی و قهوه‌ای مصور شده‌اند. نگاره‌های نسخه اکثراَ به دست هنرمندان هندو کار شده‌اند اما مدیر هنری خواجه عبدالصمد است. سبک نگاره‌ها جدا از منشاء اصلی خود که ریشه در سنت نگارگری ایرانی دارند، توأمان بازتابی از مؤلفه‌های هنر هندی و هنر غربی را نشان می‌دهد. هنگامی که نسخه به کتابخانه جهانگیرگورکانی می‌رسد، نگاره‌ای از چهره‌ی وی به نسخه اضافه می‌شود. این نسخه در مرکز بین المللی میکروفیلم نور به صورت چاپ همانند به زیور طبع درآمده است.

 

  
 

* برگرفته از اطلاعات نسخه در وب سایت کتابخانه بریتانیا و مقاله : محمودی, ف., & شهانواز, م. (1399). نشانه های مکتب تبریز صفوی در مصورسازی خمسۀ نظامی اکبرشاه در هند با رویکرد سپهرنشانه ای یوری لوتمان. مطالعات شبه قاره, 229-248.