کتاب تشریح الاقوام
کتاب تشریح الاقوام
کتاب تشریح الاقوام نوشته کلنل جیمز اسکینر درباره جامعه هند است که در سال 1825 م. مصادف با 1241 ق. به رشته تحریر درآمده است. هدف از تألیف این کتاب توضیح و تشریح اقوام مختلف هند است. چنانکه اسکنر ذکر می کند هدف او شرح و توضیح اقشار و طبقه‌بندی‌های اجتماعی اقوام در هند است که بسیارند و از نظر آیین‌ها عقاید، رسوم، لباس، شغل و اعتقادات مذهبی متفاوتند.
جیمز اسکینر در سال 1778 م. از پدری انگلیسی و مادری هندی در شهر کلکته به دنیا آمد. وی سرباز انگلیسی- هندی امپراتوری مارتا و ارتش هندی بریتانیایی بنگال بود. بعدها به سکندر صاحیب شهرت یافت و در سال 1827 م. به درجه ژنرالی رسید. اسکینر به زبان فارسی مسلط بود که به عنوان زبان دیوانی و روشنفکری در هند رواج داشت. به جزء کتاب تشریح الاقوام، کتاب دیگری به نام تذکره الامرا از وی به جا مانده است که درباره‌ی تاریخ برخی خانواده‌های شاهزادگان راجپوت و سیک‌ها در هند است.
کتاب تشریح الاقوام بر مبنای نظریه قشرگرایی هندوان قدیم تألیف شده است. بدان معنا که این نظریه بر نظامند شدن جامعه بر اساس سلسله مراتب و طبقات اجتماعی مبتنی بر باورهای های طهارت و پلیدی استوار است. بر این اساس هندوان به ترتیب به چهار طبقه جداگانه تقسیم می‌شوند: برهمن، کشتری، ویش و شودر که برهمن بالاترین طبقه اجتماعی و شودر پایین ترین است. به عبارتی دیگر جامعه انسانی یک مظهر الوهی و ابدی تصور می شد که طبقه بندی آن هم بر مبنای مشیت و امر خداوندی است. در نظر آنها گروه اجتماعی برای کارهای مهم و منزه خلق شده‌اند و گروهی برای انجام فریضه‌های فرومایه و پست. انگلیسی‌ها برای فرمانروایی شبه قاره نیازمند فهم ساختار سنتی حکمرانی، شناخت نظام و سلسله مراتب اجتماعی هند بودند. از سویی دیگر مستشرقین در قرن نوزدهم به دنبال شناخت شرق تلاش می کردند درک واقعی از محیط و روابط اجتماعی حاکم داشته باشند. بر این اساس جیمز اسکینر بر مبنای متون دینی و کلاسیک هندی و روایت‌های قدیمی در هند کتاب تشریح الاقوام را می‌نویسد.
تشریح القوام شامل سه فصل اصلی است. فصل اول به تاریخچه‌ی پادشاهان گورکانی هند اختصاص دارد. فصل دوم که مفصل‌ترین بخش این کتاب است از دو بخش تشکیل شده که بخش اول شامل احوال دنیا داران و مردم دنیا و بخش دوم شامل احوال درویشان و فقرا است. فصل دوم در باب قوم مسلمان مشتمل بر دو بخش دنیا داران و فقرای اسلام است. کتاب تشریح القوام به خط نستعلیق خوش تحریر شده و دارای تصاویر حرفه‌ها و شغل‌های مرتبط با گروه‌های فوق، تذهیب، جدول‌بندی و آرایه است. نسخه همانند این کتاب توسط مرکز بین المللی میکروفیلم نور چاپ شده است و اصل کتاب در کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود.
برگرفته از مقدمه‌ی تصحیح کتاب تشریح الاقوام نوشته‌ی آذرمیدخت صفوی