نامه غالب بن مساعد شریف مکه به فرمانفرمای هند لرد مینتو درباره ورود محمدعلی پاشا والی و پاشای مصر به حجاز و سرکوبی وهابیون

موضوع: نامه غالب بن مساعد شریف مکه به فرمانفرمای هند لرد مینتو درباره ورود محمدعلی پاشا والی و پاشای مصر به حجاز و سرکوبی وهابیون

در رجب سال ۱۲۱۸ قمری عبدالعزیز بن محمد بن سعود در مسجد جامع درعیه در حالی که مشغول نماز بود به دست کردی از اهالی موصل مضروب شد و بعد از چند روز درگذشت. پس از این جریان سعود فرزند او به جانشینی پدر رسید و توانست قوای وهابیون را منسجم تر نماید. نخستین کار سعود دست اندازی به حرمین شریفین و تصرف شهر مکه بود. در این هنگام شریف غالب بن مساعد که به دلیل کمی نیروها و عدم حمایت حجاج دیگر بلاد اسلامی از او شکست را پذیرفته بود، از مکه به جده کوچید. سعود پس از ورود به صحن شریف و سعی و طواف، خطابه ای در مسجد الحرام قرائت کرد و مردم مکه و دیگر حاجیان را به آئین وهابیت دعوت نمود. او در طی بیست روزی که در مکه بود تمامی آثار اسلامی را که به نظر وهابیون شرک به حساب می آمد تخریب کرد. ضریح اهای بزرگان اسلام و گنبدهای آنها را تخریب نمود و دستور داد هرخانه ای که بیش از ارتفاع کعبه باشد، با خاک یکسان نمایند. خبر تصرف مکه و خروج شریف غالب دربار بابعالی درآستانه (استانبول) را به خشم آورد و سلطان عثمانی از والیان عراق و شام درخواست نمود تا با تشکیل نیرویی به سرعت وهابیون را سرکوب نمایند. سعود به ناچار در برابر نیروهای مشترک والیان و شریف غالب ایستاد ولی شکست خورده و مدینه را ابتدا و سپس در جنگی دیگر مکه را نیز رها کرد و به درعیه (خواستگاه آل سعود) گریخت.

درگیری وهابیون و دولت عثمانی کمی بعد شکل دیگری به خود گرفته و حملات آنها به مکه و مدینه و کاروانهای تجاری، باعث شد تا بابعالی از محمد علی پاشا که ابتدا نایب پاشای مصر بود و سپس با سرکوب ممالیک پاشای بلامنازع آن سامان شد، بخواهد تا به حجاز لشکر کشیده و نجد و درعیه را تصرف نماید. محمد علی پاشا نیز فرزند کوچک خود طوسون را به فرماندهی نیروهایی کارآمزموده رهسپار حجاز کرد. گرچه در ابتدا پیروزی نصیب نیروهای مصری شد اما با شانه خالی کردن نیروهای شریف غالب از نبرد و همچنین عدم آشنایی مصریان به تکنیک های نبرد بادیه نشین ها و حجم انبوه ایشان در نبرد، طوسون شکست خورده و به بندر ینبع بازگشت و راهی مصر شد. پس از بازگشت طوسون شخص محمدعلی پاشا قصد نمود تا به هر شکلی که ممکن باشد وهابیون را سرکوب نماید پس مجدد  طوسون را با نیروهای بیشتری روانه حجاز کرد. این بار نیروهای مصری توانستند مدینه را فتح نمایند و حاکم دست نشانده وهابی آنجا را دستگیر کنند. پس از این فتح محمدعلی پاشا به طوسون فرمان داد تا جده را نیز متصرف شود. طائف نیز پس از این جریان فتح شد و سلطان عثمانی طوسون را به ولایت جده نصب نمود. مرحله آخر فتح مکه بود. این بار نیروهای شریف غالب با طوسون همراه شده و مکه نیز به سرعت فتح شد. این فتح تاریخی باعث شد تا محمدعلی پاشا آهنگ حجاز و سفر حج نماید. محمد علی پاشا در جده با شریف غالب دیدار کرد و با یکدیگر پیمان نامه ای نیز منعقد نمودند و به همراه شمار فراوانی از زایران که چندسال در انتظار برطرف شدن تسلط وهابی بر مکه بودند به این شهر وارد شدند.

یکی از مهمترین اسناد مجموعه اسناد فارسی روابط خارجی آرشیو ملی هند که توسط مرکز بین المللی میکروفیلم نور تصویربرداری و فهرست نویسی شده است، نامه شریف غالب به فرمانفرمای هند برای خبر این پیروزی ها و ورود محمدعلی پاشا به مصر است. در ادامه نیز شریف مکه از فرستادن سفیر خود عبدالله بن احمد الهایف به دربار فرمانفرمای هند و ارسال هدایایی برای او که صورت آنها نیز جداگانه نگارش شده است، خبر می دهد.

در بخشی از این نامه بسیار مهم آمده است:

از فضل و کرم خداوند متعال، نامه های شما به درستی و صحت توسط ناخدای مورد اعتماد من سلیمان هایف که به همراه جهاز فیض الکریم از آنجا عازم این سو بود، رسید. از درک مضامین و فهم مطالب آن اطلاع دقیق حاصل نمودم. از اینکه شما بشارتهای فتح خود با افواج انکریزی نسبت به ممالک جزیره جاوا را ذکر کرده بودید، شکر الهی و فرحت و مسرت بسیار روی داد. پس باید شکر خداوندی به جای آورد که شمار را مظفر و منصور ساخت و کامیاب گردانید در این امر. اما اگر از حال و اوضاع ما می پرسید، پس از فرمان سلطانی عساگر پادشاه اعظم [سلطان عثمانی] از جانب والی مصر محمدعلی پاشا به موجب خواهش ما لشکر آراسته و به مدد الله تعالی مکه و مدینه را از وجود وهابیه یعنی قوم سعود سکون و قرار بخشیدند. لشکریان ظفرمند همت خود را در جنگ به کار برده و آنها را به سمت بخش های شرقی شبه جزیره فراری دادند. لشکر اسلامیه در پی آنها به مدد خداوند و عزم پادشاه بسیار دانای ما خواهد بود [تا نابودی آنها]. امسال نیز من جهاز سعید فیض الکریم را با ناخدای مکرم آن عبدالله بن احمد الهایف با هدایایی چند به حضور شما می فرستم و امیدوارم پس از رسیدن ایشان چنانکه در پیمان نامه ی میان ما و شما نیز مذکور است، ایشان را به نحو صحیح و درستی استقبال نمایید... .

این سند بسیار مهم که توسط مرکز بین المللی میکروفیلم نور دیجیتال سازی و فهرست نویسی شده است، به شماره ۴۶۱ ذیل اسناد سال ۱۸۱۳ میلادی و در مجلد ۱۲۸ اسناد فارسی روابط خارجی آرشیو ملی هند دیده می شود.

انتخاب، خوانش و پژوهش: دکتر محمدرضا بهزادی