سفارش نامه امام احمد بن سعید به فرماندار کل کمپانی هند شرقی بریتانیا در بنگال درباره برخی از تجار مسقطی که به بنگال و هندوستان تجارت داشتند

موضوع سند: سفارش نامه امام احمد بن سعید، امام مسقط و دومین سلطان سلسله آلبوسعیدی در عمان به فرمانفرما و فرماندار کل کمپانی هند شرقی بریتانیا در بنگال درباره برخی از تجار مسقطی که به بنگال و هندوستان تجارت داشتند و اظهار اتحاد و مودت با امنای کمپانی هند شرقی

احمد بن سعید، از خاندان ازدی نژاد آل بوسعید، از والیان دولت یعاربه در مسقط بود که بر صحار و مضافات آن حکومت می راند. وی در حدود سالهای 1122 تا 1124 هجری قمری بر علیه دولت یعاربه وارد نبرد شد و توانست حکومت مسقط به دست بگیرد و سلطنت و امامت آل بوسعید را بر این منطقه تثبیت نماید. پس از او، پسرش سعید بن احمد به امامت رسید و در رستاق که سلطان نشین امارت بود بر کرسی امامت و امارت تکیه زد. در دوران حکومت او، رفته رفته از رونق رستاق کاسته و مسقط به عنوان پایتخت اقتصادی عمان و کمی بعدتر تختگاه سیاسی این کشور برگزیده شد. با روی کار آمد سعید و اقتدار دولت آل بوسعیدی در مسقط، برادرانش بر وی شوریدند و او از قبایل داخلی یعنی شیوخ آل صقر در شمال برای تصاحب کرسی امامت استمداد خواستند. اما با اینکه پیروزی هایی نصیب شیخ بنی صقر گردید، اما سیف و سلطان برادران احمد بن سعید از عمان گریختند. سیف عازم آفریقای شرقی و زنگبار شد تا فرمانروایی جدیدی را پایه ریزی کند و سلطان به گوادر [گواتر] و سواحل مکران در بلوچستان گریخت. بعدها سلطان توانست کرسی امارت عمان را به دست آورد و حتی تا شمال خلیج فارس نیز دست اندازی نموده و جزیره قشم را تصرف و سپس از دولت ایران اجاره نماید. او دست آخر نیز در همین جزیره درگذشت. گرچه ارتباط دولت کمپانی هند شرقی با امرای آل بوسعیدی از همان زمان احمد بن سعید آغاز شده بود، از آنجا که عمانیان به سفرهای دریایی بسیار شهره بودند و ناوگان تجاری و بعدها ناوگان نیروی دریایی آنها پیشرو بود، ارتباط گسترده و مستحکم با دولت کمپانی هند شرقی در خلیج فارس و دریای عمان از زمان سعید بن احمد بیشتر شد. در میان اسناد روابط خارجی آرشیو ملی هند که توسط مرکز بین المللی میکروفیلم نور دیجیتال سازی شده و خوشبختانه در مرحله فهرست نویسی توصیفی قرار دارد، اسنادی از روابط سلطان نشین عمان با دولت کمپانی هند شرقی بریتانیا در هند به زمان امارت سعید بن احمد دومین فرمانروای آل بوسعیدی عمان نیز به چشم می خورد که از منظر مطالعات جغرافیای سیاسی منطقه خلیج فارس بسیار حائز اهمیت است. یکی از این اسناد، نامه رسمی سعید بن احمد به فرمانفرمای هند و دولت کمپانی هند شرقی است که در آن امام مسقط [سعید بن احمد] یکی از کشتی های خود به نام مصفا شاه [شاهی] را که به فرماندهی شیخ علی بن محمد بوده است با برخی هدایا نزد فرمانفرمای هند می فرستد.

 در بخشی از این نامه پس از تحمید و تمجید فراوان فرمانفرمای هند و دولت کمپانی هند شرقی آمده است:

... ما بر عهد قدیم و دوستی مستقیم، دایم و قایم ایم و به دعاهای محبت و اتحاد از خلوص دل شاغل. و در حینی که به استدعای صحت و اعتدال آن ذات مشغول و مصروف بودیم، خط ایشان [یعنی نامه فرمانفرمای هند] رسید. مرور ساخت و به دریافت معانیش که مشتمل بر کمال صداقت و موافقت و تشکر بود واقف گردید [گردیدم]. آنچه شما به توسط شیخ علی بن محمد زرافی و آنچه در سال گذشته به توسط ایشان به ما رسیده بود، همگی به دست ما رسیده و هرچه از جانب شما ارسال می شود بی کم و کاست به دست ما می رسد و در آن خلاف نیست. و سید عبداللطیف که به ذریعه ی وکالت [ مستمسک حقوقی] از طرف سلیمان درویش در مال التجاره شیخ قاسم ابن احمد، دعوی دارد، احوال آنها همه به خدمت ایشان می رسید. [منظور اینکه به قاصد کمپانی یعنی شیخ علی زرافی]. از اینکه آنها از یک خاندان و با هم برادر هستند نیز به ظهور خواهد رسید و معلوم می شود. از آنجایی که کار ایشان مذکور و وصف ایشان مشکور و حال و مال آنها در بنادر بنگال و مسقط مشخص است و در آن فرقی و خلافی نیست. برین نظر شیخ علی بن محمد در جهاز مبارک مصفا شاهی پانصد من نمک بنگالی بر حسب عادت و شغل تجارتی خود بار کرده است، باید که امور بر عادت سالفه [قدیم] جاری باشد و سر رشته خطوط که علاقات [تجاری] است منقطع نشود، باب مکاتبات استمرار یابد. و مکرر [می نویسیم] آنکه نظر [بر اینکه] جهازهای بنادر بنگال و مسقط و حال و مال جانبین آنطور که گفته شد واحد است و این معنی از قدیم بوده است. اینان از مردمان ما و محب ما و حال او [ایشان] و ما یک [یکی] است. برای ایشان امید مراعات تام از جانب شما داریم. به جز این بر جهاز مذکور دو راس اسب به طریق هدیه فرستادیم که امیدواریم پس نرود [قبول شود] و اسبان مذکور را [کذا؟] مصداق جواب و کمال محبت و اتحاد و صداقت و مودت باشد...

در بالای این نامه نقش مهر سلطان سیعد بن احمد به شکل هشت ضلعی [با نقش سعید بن احمد سلطان مسقط] و در پایین آن نیز مهر بیضی شکلی با نقش سلطان به محمد و به خط نستعلیق دیده می شود. همچنین تاریخ نگارش نامه در پای ان ۲۰ محرم سال ۱۲۰۸ قمری ذکر گردیده است. در پشت آن نیز از ارسال نامه به بنگال و به حضور گورنر جنرال کمپانی هند شرقی سخن رفته است.

این سند بسیار مهم در مجلد ۵۰ مجموعه اسناد دیجیتال سازی شده مرکز بین المللی میکروفیلم نور از آرشیو ملی هند و به شماره پوشه 448 ذیل اسناد سال ۱۷۹۳ میلادی قابل دسترسی است.

انتخاب، بازخوانی و مقدمه: دکتر محمدرضا بهزادی